کشت هیدروپونیک روشی برای تولید محصولات کشاورزی در هر شرایطی

آیا می‌دانید که با استفاده از یک روش نوین و کارآمد می‌توان محصولات کشاورزی را با کیفیت بالاتر و با صرفه‌جویی در آب و زمین تولید کرد؟ کشت هیدروپونیک، روشی نوین و بسیار کارآمد برای تولید محصولات کشاورزی است،لذا در این روش، گیاهان بدون خاک و در محلول مغذی رشد می‌کنند.

همچنین کشت هیدروپونیک می‌تواند به بهبود امنیت غذایی و کاهش اثرات زیست‌محیطی کشاورزی نیز کمک شایانی کند. در ادامه مطلب، به بررسی دقیق‌تر مزایای کشت هیدروپونیک و نحوه اجرای آن خواهیم پرداخت، بنابراین تا انتهای مطلب همراه ما باشید.

کشت هیدروپونیک چیست‌؟

روش هیدروپونیک | Hydroponic cultivation یا کشت بدون خاک که به روش آب کشت نیز معروف است؛ روشی نوین جهت رشد گیاهان بدون نیاز به استفاده از خاک می‌باشد. در این روش برای رشد گیاهان از محلولی غنی حاوی مواد نغذی و بر پایه‌ی آب استفاده می‌کنند. این محلول دارای پشم سنگ، گلوله‌های رسی، پیت موس و غیره می‌باشد که ریشه گیاهان در ارتباط مستقیم با این مواد مغذی، رشد می‌کند. همانطور که گفته شد، در روش هیدروپونیک، ریشه گیاهان در یک محلول آبی قرار می‌گیرند، به همین علت کیفیت آب مورد استفاده بسیار حائز اهمیت است که در ادامه به صورت مفصل در مورد آن صحبت میکنیم.

کشت هیدروپونیک دارای مزایای متعددی نسبت به روش‌های سنتی کشاورزی است. درواقع این روش می‌تواند منجربه افزایش بهره‌وری، تولید محصولات سالم‌تر، و صرفه‌جویی در مصرف آب شود. با این حال، کشت هیدروپونیک نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا و دانش و مهارت خاص دارد.

لازم به ذکر است در کشت هیدروپونیک، گیاهان بدون استفاده از خاک، در محلول‌های غنی از مواد مغذی رشد می‌کنند. در این روش، ریشه‌های گیاهان مستقیماً در آب و یا مواد جامد دیگری غیر از خاک قرار می‌گیرند و از طریق محلولی بر پایه‌ی آب، مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند.

همچنین کشت هیدروپونیک کاربردهای مختلفی دارد و در بسیاری از نقاط جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که از جمله کاربردهای کشت هیدروپونیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کشت محصولات زراعی: کشت هیدروپونیک برای کشت محصولات زراعی مختلفی مانند سبزیجات، میوه‌ها، و غلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• کشت محصولات گلخانه‌ای: کشت هیدروپونیک برای کشت محصولات گلخانه‌ای مانند گل‌ها، سبزیجات، و گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• کشت محصولات در فضا: کشت هیدروپونیک برای کشت محصولات غذایی در فضاپیماها و ایستگاه‌های فضایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علاوه‌بر موارد ذکر شده، روش‌های مختلفی برای کشت هیدروپونیک وجود دارد که هر یک از آن‌ها دارای مزایا خاص خود هستند که در ادامه توضیحات بیشتری در این باره خواهیم داد.

اهمیت کیفیت آب در کشت هیدروپونیک

در کشت هیدروپونیک آب علاوه بر رفع نیاز آبی گیاه، وظیفه انتقال مواد مغذی و ریز مغذی را نیز بر عهده دارد. به همین دلیل است که کیفیت نامناسب آب می‌تواند به راحتی گیاهان کشت شده در این روش را نابود کند. درواقع عوامل مختلفی می‌توانند بر کیفیت آب تأثیر بگذارند، از جمله:

• میزان سختی آب: آب سخت حاوی مقادیر بالایی از املاح معدنی مانند کلسیم و منیزیم است. این املاح می‌توانند باعث ایجاد رسوب در سیستم‌های آبیاری هیدروپونیک شوند و همچنین جذب مواد مغذی توسط ریشه‌ها را کاهش دهند.
• میزان شوری آب: شوری آب به میزان املاح محلول در آن اشاره دارد. آب شور می‌تواند باعث سوختگی ریشه‌ها و کاهش رشد گیاهان شود.
• pH آب: pH آب نشان‌دهنده میزان اسیدیته یا قلیایی بودن آن است. pH مناسب برای کشت هیدروپونیک بین ۵.۵ تا ۶.۵ است. pH خارج از این محدوده می‌تواند باعث اختلال در جذب مواد مغذی توسط ریشه‌ها شود.
• وجود مواد آلی و آلاینده‌ها: مواد آلی و آلاینده‌های موجود در آب می‌توانند باعث ایجاد بیماری‌های قارچی و باکتریایی در گیاهان شوند.

از این رو به منظور اطمینان از کیفیت مناسب آب برای کشت هیدروپونیک، لازم است آزمایش‌های لازم بر روی آب انجام شود. این آزمایش‌ها می‌توانند میزان سختی، شوری، pH و وجود مواد آلی و آلاینده‌ها در آب را تعیین کنند.

بیشتر بدانید: دستگاه تصفیه آب چیست؟

انواع روش هیدروپونیک کدام است؟

انتخاب روش هیدروپونیک به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع گیاهی که می‌خواهید پرورش دهید، فضایی که در اختیار دارید و بودجه شما بستگی دارد. از‌این‌رو به‌طور کلی شش نوع اصلی کشت هیدروپونیک وجود دارد که هر یک دارای عملکرد خاصی است که عبارت‌اند از:

سیستم فیتیله‌ای:

سیستم فیتیله‌ای ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش هیدروپونیک است. در این روش، گیاهان در محیط رشدی مانند کوکوپیت، پرلایت یا ورمیکولیت کاشته می‌شوند. سپس یک فتیله از محیط رشد به سمت پایین کشیده می‌شود و در مخزن محلول غذایی قرار می‌گیرد. آب و مواد مغذی موجود در مخزن، به‌واسطه نیروی مویرگی، از طریق فتیله به محیط رشد منتقل می‌شوند و توسط ریشه‌های گیاه نیز جذب می‌گردند.

همچنین لازم به ذکر است که در این روش کشت برای گیاهان کوچک و سبزیجات غیر میوه‌ای و برگ‌دار مانند کاهو، اسفناج، سبزی و فلفل مناسب است. زیرا این گیاهان نسبت به سایر سبزیجات میوه‌دار، مقدار کمتری مواد مغذی برای رشد خود مصرف می‌کنند. در واقع، فیتیله‌ها قادر به تامین مواد مغذی کافی برای رشد گیاهان بزرگ و میوه‌دار نیستند.

سیستم آب عمیق (DWC):

سیستم کشت آب یا DWC (Deep Water Culture) یکی از پرکاربردترین سیستم‌های هیدروپونیک است که در این سیستم، ریشه‌های گیاه به طور مستقیم در محلول غذایی قرار می‌گیرند و اکسیژن مورد نیاز ریشه‌ها نیز توسط یک دیفیوزر یا سنگ هوا به داخل محلول تزریق می‌شود. همچنین این نوع سیستم از مزایای خاصی برخوردار است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رشد سریع‌تر گیاهان: به دلیل دسترسی مستقیم ریشه‌ها به مواد مغذی و اکسیژن، گیاهان در سیستم کشت آب بسیار سریع‌تر از روش سنتی کشت در خاک رشد می‌کنند. به عنوان مثال، کاهو در این سیستم در عرض ۳۰ روز قابل برداشت است، در حالی که در خاک حدود ۶۰ روز طول می‌کشد.
• سازگاری با انواع گیاهان: سیستم کشت آب با انواع گیاهان سازگار است، از گیاهان سبزیجات و صیفی‌جات گرفته تا گیاهان زینتی.
• نصب و نگهداری آسان: سیستم کشت آب را می‌توان به راحتی در خانه یا گلخانه نصب کرد و از آن نگهداری کرد.

در مجموع، سیستم کشت آب یک روش مناسب برای پرورش گیاهان در داخل خانه یا خارج از خانه است و این سیستم ساده، مقرون به صرفه و موثر می‌باشد.

سیستم جزر و مد:

سیستم جزر و مد یکی از روش‌های متداول کشت هیدروپونیک است که در آن ریشه‌های گیاهان در محلول آب و مواد مغذی قرار می‌گیرند. این روش بر اساس چرخه‌ای از پر شدن و خالی شدن محلول در سینی رشد عمل می‌کند. حال چگونه کار می‌کند؟

در این سیستم، یک مخزن بزرگ حاوی محلول آب و مواد مغذی قرار دارد. گیاهان در سینی‌های رشد کوچکتر قرار می‌گیرند که در بالای مخزن قرار دارند. یک پمپ غوطه‌ور محلول را از مخزن به سینی‌های رشد پمپ می‌کند و زمانی که پمپ خاموش می‌شود، محلول از سینی‌ها به مخزن باز می‌گردد.

درواقع چرخه‌ی پر شدن و خالی شدن محلول مزایای زیادی برای گیاهان دارد. در ابتدا، محلول آب و مواد مغذی را به ریشه‌ها می‌رساند که این امر باعث می‌شود تا گیاهان به خوبی آبرسانی شوند و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کنند. سپس، خالی شدن محلول از سینی‌ها به ریشه‌ها فرصتی برای تنفس می‌دهد که این امر به جلوگیری از پوسیدگی ریشه‌ها کمک می‌کند.

سیستم قطره‌ای:

سیستم قطره‌ای یکی از انواع سیستم‌های هیدروپونیک است که در آن، آب و مواد مغذی به صورت قطره‌ای به ریشه‌های گیاهان تزریق می‌شوند. همچنین سیستم قطره‌ای هیدروپونیک مزایای زیادی دارد از جمله:

• صرفه‌جویی در مصرف آب: در این سیستم آب به صورت قطره‌ای به ریشه‌های گیاهان تزریق می‌شود، بنابراین از هدر رفتن آب جلوگیری می‌شود.
• افزایش بهره‌وری: سیستم قطره‌ای هیدروپونیک باعث افزایش بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی می‌شود.
• تسهیل کنترل شرایط محیطی: در این سیستم می‌توان شرایط محیطی مانند دما، رطوبت و میزان مواد مغذی را به راحتی کنترل کرد

همچنین نحوه کار این سیستم به این صورت است که پمپ آب و مواد مغذی را از مخزن به سیستم لوله‌کشی منتقل می‌کند. سپس آب و مواد مغذی از طریق این سیستم به گیاهان منتقل می‌شوند و از طریق قطره‌چکان‌ها به ریشه‌های گیاهان تزریق می‌شوند.

سیستم جریان مواد مغذی (NFT):

در سیستم NFT، ریشه‌های گیاهان در یک کانال مسطح قرار می‌گیرند که حاوی یک لایه نازک از محلول غذایی است. این محلول به‌طور مداوم توسط یک پمپ از طریق کانال پمپ می‌شود. لایه نازک محلول غذایی باعث می‌شود که ریشه‌های گیاهان همیشه مرطوب باشند، اما به‌اندازه‌ای که باعث خفگی آنها شود، خیس نشوند. همچنین، این لایه نازک باعث می‌شود که قسمت بالایی ریشه‌ها خشک بماند و به اکسیژن دسترسی داشته باشد. همچنین سیستم‌های NFT را می‌توان بر اساس شکل کانال به دو دسته تقسیم کرد:

• سیستم‌های NFT عمودی: در این سیستم‌ها، کانال‌ها به‌صورت عمودی قرار می‌گیرند. این سیستم‌ها فضای کمی اشغال می‌کنند و به‌راحتی قابل مدیریت هستند.
• سیستم‌های NFT افقی: در این سیستم‌ها، کانال‌ها به‌صورت افقی قرار می‌گیرند. این سیستم‌ها ظرفیت بیشتری دارند و می‌توانند تعداد بیشتری گیاه را در خود جای دهند.

سیستم کشت شن:

سیستم کشت شن یکی از ساده‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین سیستم‌های کشت هیدروپونیک است. در این سیستم، گیاهان در یک بستر شنی قرار می‌گیرند که آب و مواد مغذی به آن اضافه می‌شوند. ریشه گیاهان از طریق این بستر به آب و مواد مغذی دسترسی دارند و از آن‌ها تغذیه می‌کنند.

همچنین نحوه عملکرد سیستم کشت شن به این صورت است که آب و مواد مغذی از طریق سیستم آبیاری به بستر شنی اضافه می‌شوند. سپس ریشه گیاهان از طریق منافذ موجود در شن به آب و مواد مغذی دسترسی پیدا می‌کنند. در آخر آب و مواد مغذی اضافی از طریق زهکشی از بستر شنی خارج می‌شوند.

مطلب پیشنهادی: تاثیر دستگاه تصفیه آب در گلخانه ها

کشت هیدروپونیک چه مزایایی دارد؟

کشت هیدروپونیک مزایای بسیاری نسبت به کشت سنتی در خاک دارد که به‌طور کلی برخی از این مزایا عبارت‌ند از:

• صرفه جویی در مصرف آب: کشت هیدروپونیک می‌تواند تا ۹۰ درصد مصرف آب را کاهش دهد. این امر به‌دلیل استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا افشانه است که آب را به‌طور مستقیم در اختیار ریشه گیاه قرار می‌دهند.
• عدم نیاز به خاک: کشت هیدروپونیک نیازی به خاک ندارد. این امر باعث می‌شود که بتوان در هر مکانی و با هر شرایط آب و هوایی، گیاهان را کشت کرد.
• کنترل کامل بر روی مواد مغذی: در کشت هیدروپونیک، می‌توان مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به‌طور دقیق کنترل کرد. درواقع این امر باعث می‌شود که گیاهان رشد بهتری داشته باشند و محصولات با کیفیت بالاتری تولید کنند.
• نرخ رشد بهتر: گیاهان در کشت هیدروپونیک، سریع‌تر از کشت سنتی رشد می‌کنندکه به‌دلیل دسترسی مستقیم ریشه‌ها به مواد مغذی است.
• آفات و بیماری‌های کمتر: این روش خطر ابتلای گیاهان به آفات و بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
• کاهش آلودگی محیط زیست: روش هیدروپونیک، به‌دلیل مصرف کمتر آب و عدم استفاده از سموم و آفت کش‌ها، به محیط زیست کمتر آسیب می‌رساند.
• قابلیت تولید محصولات در تمام طول سال: این روش را می‌توان در محیط‌های کنترل شده انجام داد. این امر امکان تولید محصولات در تمام طول سال را فراهم می‌کند.

به‌طور کلی هیدروپونیک روشی نوین و کارآمد در کشاورزی است که مزایای بسیاری نسبت به کشت سنتی دارد و این روش در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چگونه در خانه یا محل کار گلخانه هیدروپونیک داشته باشیم؟

داشتن یک گلخانه هیدروپونیک در خانه یا محل کار یک راه عالی برای پرورش محصولات تازه در هر زمان از سال است. با کمی برنامه‌ریزی و تلاش، شما می‌توانید این روش کشت را در فضایی کوچک یا بزرگ ایجاد کنید.

اولین قدم برای ایجاد یک گلخانه هیدروپونیک، انتخاب سیستم مناسب است. انواع مختلفی از سیستم‌های هیدروپونیک وجود دارد که در بخش قبل به آن اشاره کردیم، بنابراین مهم است که یک سیستم را انتخاب کنید که متناسب با نیازها و بودجه شما باشد.

پس از انتخاب سیستم، باید تجهیزات مورد نیاز خود را خریداری کنید. تجهیزات مورد نیاز شما بسته به سیستمی که انتخاب می‌کنید متفاوت خواهد بود. با این حال، برخی از تجهیزات پایه که معمولاً مورد نیاز هستند عبارت‌اند از:

• محفظه پرورش: می‌تواند یک ظرف پلاستیکی، یک جعبه چوبی یا هر نوع ظرف دیگری باشد که بتواند محلول غذایی و گیاهان شما را در خود جای دهد.
• محلول غذایی: محلول غذایی حاوی مواد مغذی مورد نیاز گیاهان شما برای رشد است. می‌توانید محلول غذایی آماده یا محلول غذایی خود را تهیه کنید.
• سیستم روشنایی: اگر گلخانه شما در فضای داخلی باشد، به یک سیستم روشنایی برای تامین نور خورشید برای گیاهان خود نیاز دارید.

هنگامی که تجهیزات خود را خریداری کردید، باید آنها را نصب کنید. برای این کار دستورالعمل‌های سازنده را برای نصب تجهیزات خود دنبال کنید. در نهایت، باید گیاهان خود را بکارید. گیاهانی را انتخاب کنید که برای کشت هیدروپونیک مناسب هستند. برای مثال می‌توانید از گیاهانی همچون خیار، گوجه فرنگی، فلفل، ریحان و جعفری استفاده کنید.

پس از کاشت گیاهان خود، باید آن‌ها را به‌طور منظم آبیاری و تغذیه کنید. همچنین می‌توانید دستورالعمل‌های سازنده سیستم هیدروپونیک خود را برای اطلاعات بیشتر در مورد آبیاری و تغذیه گیاهان خود دنبال کنید. در نهایت با کمی تلاش و مراقبت، می‌توانید یک گلخانه هیدروپونیک موفق در خانه یا محل کار خود داشته باشید.

سخن پایانی

کشت هیدروپونیک Hydroponic cultivation روشی پیچیده نیست و با کمی آموزش می‌توان آن را در مقیاس‌های کوچک و بزرگ انجام داد. بنابراین اگر به‌دنبال روشی برای تولید محصولات کشاورزی با کیفیت و مقرون به صرفه هستید، کشت هیدروپونیک گزینه مناسبی برای شما است.

از شما که این مقاله را مطالعه کردید، سپاسگزارم. امیدوارم این مقاله اطلاعات مفیدی در مورد کشت هیدروپونیک در اختیار شما قرار داده باشد. همچنین اگر سوال یا نظری در مورد کشت هیدروپونیک دارید، لطفاً در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید.